Ustawa Rządowa z dnia 3 maja – uchwalona 3 maja 1791 roku ustawa regulująca ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Nowa konstytucja zmieniła ustrój Rzeczypospolitej z monarchii parlamentarnej na monarchię konstytucyjną. Powszechnie przyjmuje się, że Konstytucja 3 maja była pierwszą w Europie, nowoczesną, spisaną konstytucją.

Dalej

Sejm Wielki był zwołany 6 października 1788 za zgodą cesarzowej Rosji Katarzyny II w Warszawie, obradujący do 29 maja 1792 pod węzłem konfederacji pod laską marszałka konfederacji koronnej. Od grudnia 1790 roku obradował w podwojonym składzie.

Dalej

Stanisław Małachowski - marszałek Sejmu Czteroletniego; jeden z przywódców stronnictwa patriotycznego, zwolennik reform, popierał dążenia mieszczan do rozszerzenia praw politycznych; brał udział w pracach nad przygotowaniem Konstytucji 3 maja i zasłużył się w jej uchwaleniu; w swych dobrach oczynszował chłopów oraz zwolnił ich od niektórych powinności; wystąpił z manifestem potępiającym konfederację targowicką z 1792 r.; miał opinię człowieka o nieposzlakowanej uczciwości.

Dalej

Początki Zamku Królewskiego sięgają XIV w. Pierwotnie był rezydencją książąt mazowieckich, a od XVI wieku siedzibą władz I Rzeczypospolitej: króla i Sejmu (Izby Poselskiej i Senatu). Rozbudowywany w XVI i XVII w., za czasów Zygmunta III Wazy uzyskał kształt zamkniętego pięcioboku. Był rezydencją królewską, miejscem obrad sejmu, centrum administracyjnym i kulturalnym kraju.

Dalej

Stanisław August Poniatowski (1732-1798) - król Polski od 1764 do 1795 r.; swoim mecenatem przyczynił się do rozwoju kultury, sztuki i oświaty; był założycielem Szkoły Rycerskiej i współtwórcą Komisji Edukacji Narodowej; współdziałał przy przeprowadzaniu reform i był jednym z inicjatorów i współautorów Konstytucji 3 maja.

Dalej

Twórcy Konstytucji 3 maja - Stronnictwo Patriotyczne, obóz reform to nieformalne ugrupowanie polityków, skupiające działaczy dążących do przeprowadzenia reform w czasie Sejmu Wielkiego. Od grudnia 1790 r. w tajemnicy spotykali się najważniejsi przedstawiciele obozu reformatorskiego: Stanisław Małachowski, Hugo Kołłątaj, Julian Ursyn Niemcewicz, Ignacy Potocki i Tadeusz Matuszewicz. Z czasem ich liczba sięgnęła 60 osób cieszących się wsparciem króla. Podczas spotkań zastanawiano się nad kształtem reformy, m.in. analizując konstytucję amerykańską i prace francuskiego Zgromadzenia Narodowego.

Dalej

2 grudnia 1789 roku w Warszawie odbyła się tak zwana czarna procesja. Przedstawiciele 141 miast domagali się praw publicznych dla mieszczan. Inicjatorem zjazdu był Hugo Kołłątaj. Delegację poprowadził prezydent Warszawy Jan Dekert. Jej nazwa wzięła się od czarnego ubioru samych delegatów, którzy wręczyli królowi uchwalony na zjeździe memoriał. Postulaty mieszczaństwa zostały wysłuchane. Prawo o miastach zostało uchwalone 18 kwietnia 1791 roku.

Dalej

Po uchwaleniu przez Sejm Czteroletni 3 maja 1791 pierwszej konstytucji ustrojowej, część wpływowej magnaterii nie zamierzała poddać się prawom ustanowionym przez tę konstytucję. 14 maja 1792 r., przeciwnicy reform Sejmu Czteroletniego, ze Stanisławem Szczęsnym Potockim i Sewerynem Rzewuskim na czele, ogłosili w Targowicy zawiązanie konfederacji przeciwko Stanisławowi Augustowi i Konstytucji 3 maja, w celu jej obalenia. W rzeczywistości konfederację zawiązano 27 kwietnia 1792 r. w Petersburgu w uzgodnieniu z cesarzową Rosji Katarzyną II.

Dalej

Konstytucja Stanów Zjednoczonych to ustawa określająca zasady ustroju, organizację władz państwa oraz prawa i obowiązki obywatelskie. Jest to pierwsza w świecie i najstarsza obowiązująca konstytucja, wyrosła z oświeceniowej wiary w umowę społeczną i oparta na zasadach prawa naturalnego oraz suwerenności ludu; opracowana podczas konwencji konstytucyjnej, obradującej 25 V–17 IX 1787 w Filadelfii pod przewodnictwem G. Washingtona. Konstytucja ta była wzorem dla wielu innych powstających na całym świecie. Jej siłą jest prostota i elastyczność. Obecnie, z 27 poprawkami, służy ponad 300 milionom Amerykanów w 50 stanach, które są w wielu kwestiach różne.

Dalej

Wolna elekcja – wybór nowego króla Rzeczypospolitej Obojga Narodów dokonywany przez szlachtę od 1572 roku, kiedy zmarł Zygmunt II August do 1764 roku, kiedy na króla został wybrany Stanisław August Poniatowski. Oficjalnie zniesiona przez Konstytucję 3 maja w 1791 roku.
Liberum veto – zasada ustrojowa Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dająca prawo każdemu z posłów biorących udział w obradach Sejmu do zerwania go i unieważnienia podjętych na nich uchwał. W pierwszej połowie XVIII wieku sejmy zrywano często, natomiast od 1764 roku za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego liberum veto wyszło praktycznie z użycia, zasada jednomyślności nie dotyczyła bowiem sejmów skonfederowanych. Posłowie zawiązywali więc konfederację na początku obrad, aby zapobiec ich zerwaniu.

Dalej

Straż Praw – rząd ustanowiony przez Konstytucję 3 maja, zastępujący Radę Nieustającą, funkcjonującą w ostatnich latach Rzeczypospolitej Obojga Narodów
W skład wchodzili ustawowo:
- król (jako przewodniczący)
- prymas (jako głowa duchowieństwa i przewodniczący KEN)
- pięciu ministrów: Pieczęci do spraw wewnętrznych (kanclerz), Pieczęci do spraw zagranicznych (drugi kanclerz), policji (marszałek wielki koronny), wojny (hetman) i skarbu (podskarbi)
- dwóch sekretarzy (bez prawa głosu): jeden protokołujący obrady Straży, drugi ds. zagranicznych
Dodatkowo na posiedzeniach mogli być obecni (bez prawa głosu):
- marszałek Sejmu,
- pełnoletni następca tronu.
Straż Praw stała na czele administracji i podlegały jej komisje wielkie (Policji, Wojska, Skarbu i Edukacji Narodowej).

Dalej

Konstytucja 3 maja ujęta była w 11 artykułach. Wprowadzała prawo powszechnej niepodległości (dla szlachty i mieszczaństwa) oraz trójpodział władzy na ustawodawczą (dwuizbowy parlament składający się z sejmu oraz senatu), wykonawczą (król wraz z Radą, tzw. Strażą Praw ) i sądowniczą (zapowiadała reorganizację sądownictwa).

Dalej

Konstytucja 3 maja została zaprojektowana w celu zlikwidowania obecnych od dawna wad opartego na wolnej elekcji i demokracji szlacheckiej systemu politycznego Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Konstytucja zmieniła ustrój państwa na monarchię dziedziczną, ograniczyła znacząco demokrację szlachecką, odbierając prawo głosu i decyzji w sprawach państwa szlachcie nieposiadającej ziemi (gołocie), wprowadziła częściowe zrównanie praw osobistych mieszczan i szlachty oraz stawiała chłopów pod ochroną państwa, w ten sposób łagodząc nadużycia pańszczyzny. Konstytucja formalnie zniosła liberum veto.
Konstytucja 3 maja kształtowała ustrój Rzeczypospolitej zaledwie przez kilkanaście miesięcy. Po jej upadku stała się niedoścignionym wzorem i symbolem marzeń o niezawisłości państwa i wolności jego obywateli.

Dalej